Επαναστατική εικών των δυτικών της Κρήτης διαμερισμάτων

ΨΥΧΑΣ Ν. Σ., Επαναστατική εικών των δυτικών της Κρήτης διαμερισμάτων, ή ανασκευή χωρίων τινών του καθηγ. Μενδελσώνος Βαρθόλδου. Αθήνησι 1870, 8o, σελ. 103+1χ.α. (Ανατύπωση Διονυσίου Νότη Καραβία 1985 «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ» αρ. 197)

Ψύχας, Νικόλαος Σ., Επαναστατική εικών των δυτικών της Κρήτης διαμερισμάτων ή ανασκευή χωρίων τινών της περιγραφούσης τον εθνικόν αγώνα της Κρήτης κατά των Τούρκων πραγματείας, Αθήνησι 1870. Ο Νικόλαος Ψύχας (1838-1926), ανθυπασπιστής τότε του ελληνικού πεζικού, εκθέτει τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο δυτικό τμήμα της Κρήτης κατά την επανάσταση του 1866-69. Οι πολύτιμες μαρτυρίες του μπορούν να θεωρηθούν αρκούντως γνήσιες, καθόσον ο ίδιος έλαβε μέρος στις στρατιωτικές επιχειρήσεις ως εθελοντής στην επαρχία Σφακίων. Δεδηλωμένος στόχος του είναι να ανασκευάσει ελαφρώς (ή μάλλον να συμπληρώσει) τα όσα σχετικά έγραψε ο διάσημος φιλέλληνας ιστορικός Karl Mendelssohn-Bartholdy στο γερμανικό περιοδικό Unsere Zeit υπό τον τίτλο «ο εθνικός αγών της Κρήτης κατά των Τούρκων», τα οποία αναδημοσίευσε (μεταφρασμένα) η εφημερίδα Ημέρα της Τεργέστης. Ο Ψύχας αρνείται ότι ο αγώνας της Κρήτης υποκινήθηκε από την Ελλάδα ή τη Ρωσία –σε αυτό το σημείο ο Bartholdy συμφωνεί- και υποστηρίζει ότι η κρητική εξέγερση είναι απόρροια του «διπλωματικού τερατουργήματος, του προορίσαντος το μικρόν Ελληνικόν Βασίλειον εις περιοδικούς σπαραγμούς», λόγω «του στενού χώρου εντός του οποίου περιεκλείσθη ο πυρήν της Ελληνικής ενότητος». Το μόνο παράπονο του αυτόπτη συγγραφέα προς τον Γερμανό φιλέλληνα είναι ουσιαστικά ότι αγνόησε «εξ εσφαλμένης αντιλήψεως» την «υπέρ πατρίδος» συνεισφορά του ταγματάρχη Ιωάννη Ζυμβρακάκη, υπό το πρόσταγμα του οποίου ο ίδιος πολέμησε, και μάλιστα τον κατηγόρησε για «αφιλανθρώπους αντεκδικήσεις» εις βάρος των μουσουλμάνων. Ο Ψύχας αντιλέγει ότι τα εγκλήματα «διεπράχθησαν ένεκεν των βδελυρών πράξεων των μισαλλοδόξων και απανθρώπων Τούρκων» και τα θεωρεί μάλλον ως κάτι φυσιολογικό εν καιρώ πολέμου.