1821 Κρητική επανάσταση

ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΜΜ.,  1821 Κρητική επανάσταση. Αθήνα 2021, 8^ο,σελ. 595+3λ (ISBN 978-618-85299-0-8)

Ο φόβος της Δυτικής Ευρώπης να μην καταρρεύσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία, δημιουργούν αρχικά έχθρα της Αγγλίας και Αυστρίας για την Επανάσταση. Στις 25/5/1821 300 Τούρκοι φτάνουν στην Ιερά Μονή Πρέβελη με σκοπό την σύλληψη του ηγούμενου Μελχισεδέκ Τσουδερού. Η αντίδραση των αδελφών του και 50 μυημένων μοναχών προκαλεί την «ύψωση της πρώτης επαναστατικής σημαίας» στον Κουρκουλό, Ρεθύμνου. Καταστροφή του Μοναστηριού Πρέβελη. Μετά από 6 συνελεύσεις στη Θυμιανή Παναγία την 29/5/1821 σε «Γενική Συνέλευση των Κρητών» προχωρούν σε «οριστική κήρυξη της Επανάστασης».  Ακολουθούν 13 σφαγές Χριστιανών στην πόλη Χανίων, Ρεθύμνου, σφαγές αόπλων στο Ακρωτήρι, λεηλασία Μοναστηριών Αγ. Τριάδος, Γουβερνέτου και Μονής Καλογραιών, η μεγάλη σφαγή στο Ηράκλειο και σφαγές σε Τουρτουλού, Ζυρό, Ζάκρο, Αχλαδιά και Μ. Τοπλού της Σητείας. Αλλά και 20 μάχες σκόρπιες στη Δυτική νήσο Μονή, Λάκκο, Αϊ Γιάννη τον Καϋμένο, Σπήλι, Λούλο, Τσιβαρά, Αρμένους, Καλύβες, Πεμόνια, Νεοχώρι, Φρε, Ζουρίδι, Αγ. Κωνσταντίνο, Επισκοπή, Φρουρίου Αλμυρού, Βαθειακού, Γερόλακος, Γάλλου, Καμπιά, Τρυπητής από μέσα Μαΐου έως 5 Ιουλίου 1821.  Οι Τούρκοι οργανώνουν τον 7^οκαι 8^ο/1821 τρεις εισβολές στα Σφακιά. Η 1η καταλήγει σε πανωλεθρία τους στον Κατρέ. Η 2η σε σφαγή τους στον ʼσκυφο. Και η 3η καταστρέφει τα Σφακιά. Το 1822 ξεκινάει με σφαγή Τούρκων στο μοναστήρι Αρκαδίου Ρεθύμνου και συντριβή τους σε Ακόνια, Περιβόλια, Πριντζικουλέ  Μοναστηράκι, Τζαμί Βαθειακού Αμαρίου. Ανεπιτυχής προσπάθεια άλωσης του Ρεθύμνου. Οι Τούρκοι προχωρούν σε σφαγές στο Σέλινο σε Κακοδίκι, Κάδρο και Ασφεντιλέ ενώ ο Σήφακας, Δαμινός και Χάλης καταστρέφουν τους πύργους Κουνουπιδιανών και Στέρνας  Ακρωτηρίου (5ος 1822). Τον Μάρτιο 1822 νίκη των Κρητών σε Τυμπάκι και Σκλαβόκαμπο. Η Γενική Συνέλευση στους Αρμένους  καθορίζει το «Προσωρινό Πολίτευμα» της Νήσου. Η Πύλη παραχωρεί την Κρήτη στον Μωχάμετ ʼλυ, ο Αιγυπτιακός στόλος αποβιβάζει στη Σούδα τον Χασάν Πασά με 10.000 (28/05/1822). Μάχες στις Αλυκές, Τσικαλαριά, Κάτω Μαλάξα. Εκστρατεία Χασάν Πασά σε Μέση, Ανατολική Κρήτη (8/1822), μάχη σε Σκλαβόκαμπο. Εξολόθρευση των αρβανιτάδων στον Κρουσσώνα. Ήττα Χασάν σε Κράσι, Αβδού, Μοχό, Κασταμονίτσα και ʼμπελο Λασιθίου. Αποτυγχάνει

(12/1822) η άλωση με έφοδο της πλούσιας Ιεράπετρας. Νέες αποβάσεις (9ος 1822) Τούρκων στη Σούδα. Μάχη σε Παλαιόκαστρο, Μαχαιρούς, Νίπος και Μελιδόνι.

Μετά τη μάχη της Κρητσάς ο Χασάν ανέρχεται στο Οροπέδιο Λασιθίου. Τραγωδία στο Σπήλαιο της Μιλάτου.  Οι Επαναστάτες εκκαθαρίζουν την Κυδωνία (2/1823). Διαμάχη Σφακιανών και Μυλοποταμιτών, ο Τσουδερός αποτρέπει απειλή εμφυλίου(5ος 1823).

Νικηφόρα εκστρατεία Επαναστατών στο Σέλινο, κατάληψη Καντάνου. Σφαγή Τούρκων στον Εβλιγιά Ρεθύμνης (7ος 1823). Η Κρήτη υπό Αιγυπτιακή Διοίκηση. Ο Χουσεΐν  καταστρέφει  Μεσσαρά, Μυλοπόταμο, Αμάρι και ʼγιο Βασίλειο (Αρχές 1824). Ο Χουσεΐν καταστρέφει Ανώγεια, Αποκόρωνα Σφακιά (3/1824). Σφαγή στα Ελαφονήσια. Ατονία του Κρητικού Αγώνα. Διαρροή Κρητών πολεμιστών στο Μωριά. Κατάληψη Γραμπούσας (2-8-1825). Η συνοίκηση της Γραμπούσας ευνοεί τον κλεφτοπόλεμο. Η Οργάνωση και εξάπλωση του κλεφτοπολέμου ανανεώνει τον αγώνα σε όλη την Κρήτη (1825-1826). Η Ελλάς υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Η «Διευθύνουσα Επιτροπή Κρήτης» παραιτείται. Επαναστατική εκστρατεία στα Ανατολικά (11^ος 1827). Ο Μουσταφά με 12.000  αποκλείει το Φραγκοκάστελλο. Ο Ηπειρώτης Χατζή Μιχάλης Ταλιάνος που το υπερασπίζεται , σκοτώνεται αλλά δεν το καταλαμβάνει (18-05-1828). Οι Επαναστάτες μετατρέπουν την αποχώρηση του Μουσταφά,  σε συμφορά σε Ακοσταρέ, Σκαλωτή, Λιμπινοσέλι, Κόρακα, Χάλαρα του Πευκιά και Καλή Συκιά.

Ο Ράινεκ ξεκαθαρίζει τις Δυτικές Επαρχίες. Νίκες  σε Πρόβαρμα, Μαλάξα, Ρούστικα, Ρίζες, Λάκκους, Θέρισσο, Γαρίπα και Κάστελλο. Απελευθερώνει Κίσσαμο, Σέλινο και Ρέθυμνο. Οι Τούρκοι στα φρούρια. Σφαγές Τούρκων σε Ηράκλειο και Αρκούδαινα. Σφαγές αντεκδίκησης Ρεθυμνίων σε Αρμενοκάμπους (8/1828). Η Ελλάδα και Κρήτη αποχωρίζονται στα Πρωτόκολλα των Συμμάχων (10/1828). Οι Επαναστάτες εκστρατεύουν στα Ανατολικά (12/1828), καταστρέφουν τον Πύργο των Λιθίνων ,το σεράγι της Ετιάς, Μοναστήρι Τοπλού και τον πύργο Πέτρα Σητείας. Συμβούλιο στον ʼγιο Κωνσταντίνο για ενδυνάμωση της δράσης. Νίκη στους Αρμενοκάμπους (6/1829). Ο Νικ. Ρενιέρης διοριζει επαναστατικές Επιτροπές. Με το «Πρωτόκολλο της 3/2/1830 του Λονδίνου» η Κρήτη τίθεται υπό την κυριαρχία της Τουρκίας. Ο Σουλτάνος προχωρεί στην ένωση της Κρήτης με την Αίγυπτο. Διάλυση του «Κρητικού Συμβουλίου». Τελευταίο χτύπημα των επαναστατών στην Επισκοπή Ρεθύμνου (μέσα 1831) όπου οι Γ. Τσουδερός, Στρ. Δεληγιαννάκης προκαλούν τον Νουρεντίν Μπέη, που διατηρεί πολιτική ακινησία  και αποχωρούν για Ελλάδα. Ο αγώνας σβήνει οριστικά.

(ΜΗ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟ)